Ο Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς υπήρξε σπουδαίος θεολόγος, ρήτορας και φιλόσοφος. Αν και δεν γνωρίζουμε με βεβαιότητα τον χρόνο και τον τόπο της γέννησής του, ο Σ. Ευστρατιάδης αναφέρει ότι γεννήθηκε το 1296 μ.Χ. στην Κωνσταντινούπολη, από τον συγκλητικό Κωνσταντίνο και τη βαθιά ευσεβή Καλλονή.
Κατά το πρώτο μισό του 14ου αιώνα, ήταν μέλος της αυτοκρατορικής αυλής στην Κωνσταντινούπολη, όμως σύντομα αποσύρθηκε στο Άγιο Όρος, αναζητώντας μια ζωή ησυχίας, αφιερωμένη στην πνευματική άσκηση και τη μελέτη.
Το 1335, με τους αποδεικτικούς του λόγους «Περί εκπορεύσεως του Αγίου Πνεύματος», ήρθε σε αντιπαράθεση με τον Βαρλαάμ τον Καλαβρό, ο οποίος υποστήριζε ότι ο άνθρωπος δεν μπορεί να γνωρίσει ή να ενωθεί με τον Θεό, καθώς ο Θεός είναι «κλειστός στον εαυτό Του». Σύμφωνα με τον Βαρλαάμ, οι ησυχαστές—μοναχοί που μέσω της «καρδιακής προσευχής» (το «Κύριε Ιησού Χριστέ, Υιέ του Θεού, ελέησόν με») επιδίωκαν την ένωση με τον Θεό και τη θέα του Ακτίστου Φωτός—ήταν αιρετικοί.
Ο Γρηγόριος, υποστηρίζοντας τους ησυχαστές, εγκαταστάθηκε στη Θεσσαλονίκη και ξεκίνησε τον αγώνα υπέρ του ησυχασμού, συγγράφοντας σχετικούς λόγους. Η αντιπαράθεση αυτή αφορούσε κυρίως το αν η θεία ουσία είναι μεθεκτή ή αμέθεκτη. Ο Παλαμάς, αξιοποιώντας την πατερική παράδοση και τη βαθιά του γνώση των Γραφών, διέκρινε τη θεία ουσία (που παραμένει αμέθεκτη) από τις θείες ενέργειες (που είναι μεθεκτές). Η ερμηνεία του επικυρώθηκε από τέσσερις Συνόδους, με κορύφωση αυτή της Κωνσταντινούπολης το 1351, στην οποία συμμετείχε ο ίδιος. Συνολικά, ο Παλαμάς έγραψε περίπου 60 θεολογικά έργα.
Αργότερα, ο Πατριάρχης Ισίδωρος τον εξέλεξε αρχικά επίσκοπο Θεσσαλονίκης, αν και λόγω πολιτικών συνθηκών αναγκάστηκε προσωρινά να καταφύγει στη Λήμνο. Τελικά ανέλαβε τα επισκοπικά του καθήκοντα, μέχρι την κοίμησή του το 1360. Λίγο μετά τον θάνατό του, αναγνωρίστηκε ως Άγιος. Ο Πατριάρχης Φιλόθεος, το 1376, έγραψε εγκωμιαστικό λόγο προς τιμήν του και καθιέρωσε τον εορτασμό του τη Β’ Κυριακή των Νηστειών.
Μετά την εκταφή του, το σώμα του βρέθηκε άφθαρτο και ανέδυε ευωδία, γεγονός που θεωρήθηκε θαυματουργό. Ωστόσο, στους καθολικούς της εποχής, η τιμή προς τον Παλαμά αποτελούσε «αγκάθι», με αποτέλεσμα να τον συκοφαντούν, λέγοντας πως η μη φθορά του σώματός του ήταν τιμωρία για τις «αμαρτίες» του.
Τον 19ο αιώνα, ο ναός του Αγίου κάηκε από φωτιά, και το ιερό του σκήνωμα υπέστη ζημιές, αφήνοντας μόνο τα λείψανά του ανέπαφα. Κατά την Τουρκοκρατία, όταν τα ορθόδοξα λειτουργικά βιβλία τυπώνονταν στη Βενετία, ο Δόγης επέτρεπε την εκτύπωση μόνο εφόσον δεν περιείχαν αναφορά στον Άγιο. Έτσι, η γιορτή του παραμελήθηκε για χρόνια. Ωστόσο, από τα μέσα του 20ού αιώνα, η μνήμη των αγώνων του αναβίωσε και επανήλθε στη θέση που της αξίζει στους Ορθόδοξους ναούς.
